પરધર્મ ભયાવહ એટલે શું?

ભગવદ્ ગીતાના અઢારમાં અધ્યાયના છાસઠમા શ્લોકમાં ભગવાન શ્રીકૃષ્ણ અર્જુનને કહે છે કે,

સર્વધર્માન્પરિત્યજ્ય મામેકં શરણં વ્રજ ।
અહં ત્વા સર્વપાપેભ્યો મોક્ષયિષ્યામિ મા શુચઃ ॥ ૬૬॥

અર્થાત્ સર્વધર્મનો ત્યાગ કરીને એકમાત્ર મારા શરણમાં આવી જા. તું ભય ના પામ, હું તને સર્વ પાપોમાંથી મુક્ત કરીશ!

શ્રીકૃષ્ણ ભગવાન કયા ધર્મોનો ત્યાગ કરવા કહે છે? અહીં શ્રીકૃષ્ણ ભગવાનના હૃદયની વાત લોકોને સમજાઈ નહીં. એટલે વૈષ્ણવ ધર્મ એ શ્રીકૃષ્ણ ભગવાનનો ધર્મ છે અને બાકીના ધર્મોનો ત્યાગ કરવાનો છે, એમ અર્થઘટન થવા લાગ્યું. પણ વાસ્તવિકતામાં શ્રીકૃષ્ણ ભગવાનના સમયમાં વૈષ્ણવ કે જૈન ધર્મ વગેરે ધર્મોના વિભાજન હતા જ નહીં. સર્વધર્મ છોડીને શ્રીકૃષ્ણ ભગવાનના શરણે જવાથી મોક્ષ છે, તેની પાછળનું રહસ્ય શું છે? એ અકબંધ રહી ગયું.

ત્રીજા અધ્યાયના પાંત્રીસમા શ્લોકમાં શ્રીકૃષ્ણ ભગવાન એમ પણ કહે છે કે,

શ્રેયાન્ સ્વધર્મો વિગુણઃ પરધર્માત્સ્વનુષ્ઠિતાત્ ।
સ્વધર્મે નિધનં શ્રેયઃ પરધર્મો ભયાવહઃ ॥ ૩૫॥

અર્થાત્ પરધર્મનું શ્રેષ્ઠ રીતે પાલન કરવા કરતાં સ્વધર્મનું ભૂલભરેલું પણ પાલન કરવું વધુ કલ્યાણકારી છે. સ્વધર્મમાં મૃત્યુ થાય ઉત્તમ છે, જ્યારે પરધર્મ ભયાવહ છે.

અહીં સ્વધર્મ અને પરધર્મનો સાચો અર્થ સમજવો મુશ્કેલ થઈ પડ્યો અને લોકોએ એવો અર્થ કર્યો કે વૈષ્ણવ ધર્મ એ સ્વધર્મ અને જૈન, શૈવ, મુસ્લિમ કે પારસી વગેરે ઇતર ધર્મો તે પરધર્મ! શ્રીકૃષ્ણ ભગવાને કહ્યું છે, “પરધર્મ ભયાવહ” એટલે એનો અર્થ લોકોએ એવો કર્યો કે વૈષ્ણવ સિવાય બીજા કોઈ પણ ધર્મ પાળવા તે ભયાવહ છે. અરે, એટલું જ નહીં, લોકો એ હદ સુધી કહેવા લાગ્યા કે, “હાથી સામેથી આવતો હોય અને ભાગવાની જગ્યા ના હોય તો ચગદાઈને મરી જજો, પણ બાજુમાં જૈનનું દેરાસર હોય તો ત્યાં જશો નહીં, કારણ કે શ્રીકૃષ્ણ ભગવાને ‘પરધર્મ ભયાવહ’ કહ્યું છે!”

શું શ્રીકૃષ્ણ ભગવાન વૈષ્ણવ ધર્મ પ્રત્યે પક્ષપાતી હશે? જો પક્ષપાતી હોય તો ભગવાન શી રીતે કહેવાય? શું ભગવાન શ્રીકૃષ્ણ અર્જુનને આવું શીખવાડતા હશે? કોઈ પણ સાચો ભક્ત કે સાચો વૈષ્ણવ આ માનવા તૈયાર નહીં થાય. મૂળ પુરુષના ગયા પછી, પાછળથી ધર્મગ્રંથોનું આ પ્રકારનું અર્થઘટન કરવું એટલે, ચોપડવાની દવા પી જવાનું નિદાન કરવા જેવું થાય. શ્રીકૃષ્ણ ભગવાનના હૃદયની વાત ઊડી જ જાય. પછી ધર્મના અનુયાયીઓની શી દશા થાય?

ભગવદ્ ગીતાનો એકેએક શબ્દ રહસ્યમય છે. કોઈ અનુભવી જ્ઞાની પુરુષ જ તેનું રહસ્ય સમજાવી શકે. પરમ પૂજ્ય દાદા ભગવાન આ રહસ્યનો ફોડ અહીં પાડે છે.

“દેહધર્મ એ પરધર્મ છે અને આત્મધર્મ એ સ્વધર્મ છે.” – પરમ પૂજ્ય દાદા ભગવાન

પરમ પૂજ્ય દાદાશ્રી સરળ ભાષામાં સમજાવતા કહે છે કે, દેહધર્મમાં પાંચ ઇન્દ્રિયના ધર્મો, જેમ કે, આંખના ધર્મ, કાનના ધર્મ, નાકના ધર્મ, જીભના ધર્મ, સ્પર્શના ધર્મ આવી જાય. ઉપરાંત, મનના ધર્મ, બુદ્ધિના ધર્મ આ બધા જ દેહધર્મ કહેવાય છે. આ દેહધર્મ એ પરધર્મ છે અને તે ભયાવહ છે અને સ્વધર્મમાં જ મોક્ષ છે એમ શ્રીકૃષ્ણ ભગવાન કહે છે. ત્યારે લોકો ઊંધું સમજી બેઠા કે સ્વધર્મ એટલે વૈષ્ણવ ધર્મ અને બીજા બધા પરધર્મ. ભગવાન શું કહેવા માંગે છે? એ વાત લોકોને સમજાઈ નહીં.

વૈષ્ણવ ધર્મ અને ધર્મક્રિયાઓને સ્વધર્મ માનીને અન્ય ધર્મ પ્રત્યે તિરસ્કાર કરતી માન્યતા સામે પરમ પૂજ્ય દાદાશ્રી આપણને સાચી સમજણ અહીં આપે છે.

દાદાશ્રી: પરધર્મ એટલે દેહનો ધર્મ અને સ્વધર્મ એટલે આત્માનો પોતાનો ધર્મ. આ દેહને નવડાવો, ધોવડાવો, અગિયારસ કરાવો એ બધા દેહધર્મ છે, પરધર્મ છે; આમાં આત્માનો એકુય ધર્મ ન હોય, સ્વધર્મ ન હોય. આ આત્મા એ આપણું સ્વરૂપ છે. કૃષ્ણ ભગવાને કહ્યું કે, ‘સ્વરૂપનો ધર્મ પાળે તે સ્વધર્મ છે અને આ અગિયારસ કરે કે બીજું કાંઈ કરે તે તો પરાયો ધર્મ છે, એમાં સ્વરૂપ ન હોય.’

પરમ પૂજ્ય દાદાશ્રી કહે છે કે, “પરધર્મ એટલે દેહધર્મ. દેહધર્મ સારી રીતે કરશો તો ભૌતિક સુખ મળશે અને સ્વધર્મ કરશો તો મોક્ષ મળશે.”

સ્વધર્મ કોને કહેવો તેનો ગૂઢ ફોડ પાડતા તેઓશ્રી સમજાવે છે કે, “આ બધા ધર્મને જોયા કરવા તેનું નામ સ્વધર્મ. કાને શું સાંભળ્યું એ આપણે જોયા કરવું એનું નામ સ્વધર્મ.” પણ આપણે શું કરીએ? કાને સાંભળ્યું, તો કહીએ “મેં સાંભળ્યું!” ધર્મ કાનનો છે અને એને પોતે માથે લઈ લઈએ. જુએ છે આંખો અને કહીએ કે “મેં જોયું.” જીભે ચાખ્યું તો કહે “મેં ચાખ્યું.” એટલું જ નહીં, કઢી ખાટી થઈ ગઈ હોય તો બનાવનાર સાથે કકળાટ કરી મૂકીએ છીએ. ઠંડી ગરમીનો અનુભવ થવો એ સ્પર્શનો ધર્મ છે. મનને વિચાર આવ્યા તો કહે કે “મેં વિચાર્યું.” હવે મન સારા કે ખરાબ વિચાર કરે, તો પણ તે તેના ધર્મમાં જ છે. પણ અજ્ઞાનથી પોતે તેમાં ભળી જાય છે, તેથી સ્વધર્મ ચૂકાય છે. તેવી જ રીતે ચિત્તનો ધર્મ છે બહાર ભટકવાનો, એમાં પોતે માથે લઈ લે છે. બુદ્ધિનો ધર્મ છે નફો-નુકસાન બતાવવાનો, નિર્ણય કરવાનો અને આપણે માનીએ કે “મેં નિર્ણય કર્યો”. ટૂંકમાં કોકનો (દેહ, ઈન્દ્રિય વગેરેનો) ધર્મ પોતાને માથે લેવો એ પરધર્મ કહેવાય છે અને પોતે પોતાના ધર્મમાં આવે એ સ્વધર્મ કહેવાય છે. આત્માનો ધર્મ છે આ બધા ધર્મોને જોવું-જાણવું. એના બદલે બીજાના ધર્મને પોતાના માથે લેવું એ પરધર્મમાં પેઠા કહેવાય. પરધર્મ સ્વીકાર્યો એટલે ભયાવહ છે, એટલે પરધર્મથી ભય છે, દુઃખ છે, વેદના છે. પોતે આ બધાને જોવા-જાણવાના ધર્મમાં રહે તો તે સ્વધર્મ છે. સ્વધર્મમાં આવે ત્યારે શાશ્વત સુખનો અનુભવ થાય છે, કર્મ બંધાતા નથી અને મોક્ષ થાય છે. સ્વધર્મ નિર્ભયતા આપે છે, વીતરાગતા આપે છે, જ્યારે પરધર્મ રાગ-દ્વેષ કરાવે છે, બંધનમાં મૂકે છે.

સર્વ ધર્મ છોડીને મારા શરણે આવ, તેની પાછળ કૃષ્ણ ભગવાન શું કહેવા માંગે છે તે સમજાવતા પરમ પૂજ્ય દાદા ભગવાન કહે છે કે, “‘પોતાનો આત્મા એ કૃષ્ણ છે’ એમ સમજાય, એની ઓળખાણ થાય તો જ સ્વધર્મ પળાય. જેને મહીંવાળા કૃષ્ણની ઓળખાણ પડી એ જ સાચો વૈષ્ણવ કહેવાય!” સ્વધર્મ આચરવા સ્વને ઓળખવો જરૂરી છે અને સ્વને ઓળખવા માટે જેમણે સ્વને ઓળખ્યો હોય એવા જ્ઞાની પુરુષના શરણમાં જવું આવશ્યક છે. શ્રીકૃષ્ણ ભગવાન ગીતામાં કહે છે કે, જ્ઞાની મને પ્રિયમાં પ્રિય છે. જે જ્ઞાની પુરુષ આ ગુહ્ય જ્ઞાન લોકોને સમજાવે છે તેનાથી પ્રિય આ પૃથ્વી ઉપર કોઈ કાર્ય નથી. એવા જ્ઞાની પુરુષ કર્મોને જ્ઞાનાગ્નિથી ભસ્મીભૂત કરી આત્માનો સાક્ષાત્કાર કરાવવા સમર્થ હોય છે. એક ક્ષણ પણ આત્મા વીસરાતો નથી અને દિન-રાત “હું આત્મા છું”ની જાગૃતિ રહે છે.

પરમ પૂજ્ય દાદાશ્રી જેવા અનુભવી જ્ઞાની પુરુષ આટલી સરળ ભાષામાં આ ગુહ્ય વાત સમજાવે પછી જ સ્વધર્મ અને પરધર્મનો ભેદ સ્પષ્ટ થાય અને શ્રીકૃષ્ણ ભગવાને દર્શાવેલો મોક્ષનો સાચો માર્ગ પમાય! અન્ય કોઈ રીતે એ શક્ય નથી.